«Ζει η σοσιαλδημοκρατία;»
Γιώργος Σιακαντάρης
(Αναδημοσίευση από την εφημερίδα «Τα Νέα», 20/05/2013)
Μεθαύριο Τετάρτη θα γιορταστούν στη Λειψία τα 150 χρόνια από την ίδρυση του Γερμανικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος (SPD). Εκεί θα επισημοποιηθεί η ίδρυση της «Προοδευτικής Συμμαχίας», η συγκρότηση της οποίας είχε ανακοινωθεί πέρσι τον Δεκέμβριο στη Ρώμη. Αυτή η συμμαχία, με δεδομένη την τραγελαφική δραστηριότητα της Σοσιαλιστικής Διεθνούς, μπορεί υπό προϋποθέσεις να αποτελέσει την απάντηση της σοσιαλδημοκρατίας στους «νεκροθάφτες» της.
Έχουν περάσει ακριβώς 30 χρόνια από τότε που ο φιλελεύθερος πολιτικός επιστήμονας Ράλφ Ντάρεντορφ προέβλεπε το θάνατο της σοσιαλδημοκρατίας. Στο κλασικό του έργο «Ευκαιρίες από την κρίση. Το μέλλον του φιλελευθερισμού» (1983) υποστήριζε πως όλα τα χαρακτηριστικά της σοσιαλδημοκρατίας, όπως είναι ο κεντρικός ρόλος του κράτους στον προγραμματισμό της οικονομικής πολιτικής, η ευρεία δέσμευση υπέρ του κράτους πρόνοιας, η κοινωνική δικαιοσύνη, είχαν μπει στο αρχείο της ιστορίας, λόγω των αλλαγών της τελευταίας δεκαετίας.
Από τότε είναι πάρα πολλοί αυτοί που θεωρούν πως οι απαντήσεις στα σύγχρονα προβλήματα της φτώχειας, του κοινωνικού αποκλεισμού δεν μπορεί να προέλθουν «μέσα από τις ξεπερασμένες και αποδεδειγμένα αναποτελεσματικές πρακτικές του σοσιαλδημοκρατικού κοινωνικού κράτους». Εξάλλου, τονίζουν οι ίδιες φωνές, από την πολιτική σκηνή έχει εκλείψει και η εργατική τάξη ως το υποκείμενο, που έκανε τη σοσιαλδημοκρατία ισχυρή.
Ο Ντάρεντορφ είχε εν μέρει δίκιο. Η σοσιαλδημοκρατία με την έννοια του πολιτικού υποκειμένου που δρούσε στο πλαίσιο του κράτους-έθνους με τα χαρακτηριστικά που αναφέρει ο ίδιος, αλλά και πολλοί άλλοι, ήταν νεκρή. Κάνουν λάθος όμως όσοι υποστηρίζουν πως «η κρίση του σοσιαλδημοκρατικού οικονομικού μοντέλου ήταν πρωτίστως κρίση του μεγάλου κράτους». Ήταν κρίση του κράτους- έθνους. Και αυτή η κρίση εξακολουθεί να είναι πρωτίστως πολιτική και δευτερευόντως οικονομική.
Είναι κρίση έκφρασης της λαϊκής κυριαρχίας στο πλαίσιο της δυσλειτουργίας της εθνο-κρατικά προσδιοριζόμενης αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Η παγκοσμιοποίηση απαξίωσε τα παλιά πολιτικά υποκείμενα και τα παλιά οικονομικά εργαλεία του κράτους- έθνους. Το πρόβλημα όμως είναι στο ότι μέχρι σήμερα δεν βρέθηκαν οι τρόποι ώστε να εκφραστεί η λαϊκή κυριαρχία σε διεθνοποιημένο επίπεδο. Δημοκρατία όμως χωρίς κράτος-έθνος γίνεται, αλλά χωρίς λαϊκή κυριαρχία δεν υπάρχει.
Και τι σημαίνει θεσμοί λαϊκής κυριαρχίας, τουλάχιστον στο πλαίσιο της Ε.Ε; Σημαίνει, το ελάχιστο, δυο πράγματα. Πρώτον θεσμοί αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας σ’ ευρωπαϊκό επίπεδο (για παράδειγμα απευθείας εκλογή από τους ευρωπαίους πολίτες του προέδρου της Επιτροπής, του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, του εκπροσώπου για την εξωτερική πολιτική) και δεύτερον πολιτικές που θα αναδεικνύουν την Ευρώπη των ατόμων (δες και σχετικές προτάσεις από τους Γιούργκεν Χάμπερμας και Ούλριχ Μπεκ ).
Η νέα σοσιαλδημοκρατία δεν μπορεί να είναι αυτή των τριτοκοσμικών «λουλουδιών» της Σοσιαλιστικής Διεθνούς. Στην Ελλάδα μάλιστα μέχρι πρότινος μερικοί ορκίζονταν στο σοσιαλισμό αυτών των «λουλουδιών», σε αντίθεση με τους προδότες σοσιαλδημοκράτες. Ή μήπως κάποιοι ορκίζονται ακόμη και σήμερα; Αντιθέτως θα είναι αυτή που θα διαμορφωθεί κάτω από την επιρροή ενός νέου φιλελευθερισμού κινούμενου προς την κατεύθυνση μείωσης των ανισοτήτων σε συνθήκες διεύρυνσης των ατομικών ελευθεριών.
Η Σοσιαλδημοκρατία διαμορφώθηκε μέσα από την αντίθεσή της προς όσους βλέπουν τα κοινωνικά συστήματα (καπιταλισμός- σοσιαλισμός) ως «πράγματα», που αλλάζουν μόνο μετά από επαναστάσεις. Η κλασική σοσιαλδημοκρατία πίστεψε πως τα κοινωνικά συστήματα δεν είναι «πράγματα», αλλά σύνολα σχέσεων, που δεν αλλάζουν με αυταρχικές και αυθαίρετες αποφάσεις, αλλά με καθημερινές μεταρρυθμιστικές παρεμβάσεις.
Αν σοσιαλδημοκρατία σημαίνει εναντίωση στην πίστη στις κοινωνικές νομοτέλειες, τότε τίποτα δεν την υποχρεώνει να είναι «αιώνια» υποστηρικτής του εθνικού κράτους- πρόνοιας και να στηρίζεται στην εργατική τάξη. Αν σοσιαλδημοκρατία σημαίνει πολιτική και πολιτική κατά Γκράμσι είναι ο πόλεμος θέσεων στο δημοκρατικό πλαίσιο και όχι η μετωπική σύγκρουση (πόλεμος ελιγμών), τότε τίποτα δεν αποκλείει τα κεντρικά προτάγματα της σοσιαλδημοκρατίας να έρθουν πάλι στο προσκήνιο, μέσα όμως από διαφορετικά οχήματα (παγκόσμιο κράτος-πρόνοιας), στηριζόμενα σε διαφορετικά πολιτικά υποκείμενα (στην κοινωνία των ατόμων και όχι, γενικά, στην εργατική τάξη).
Πάντως στην ελληνική κεντροαριστερά περί άλλα τυρβάζουν. Καριέρες, βουτηγμένες σε οικονομικές ατασθαλίες συνδεδεμένες με το πολιτικό χρήμα από τη μια και (α)πολίτικοι αριβισμοί από την άλλη. Η σημασία της ίδρυσης της «Προοδευτικής Συμμαχίας» υπερβαίνει κατά πολύ τα μίζερα εσωκομματικά του ΠΑΣΟΚ και τους ιδεολογικούς αναχρονισμούς της ΔΗΜΑΡ. Η ελληνική «σοσιαλδημοκρατία» στρουθοκαμηλίζει, αλλά αυτό είναι άλλο θέμα.
Ο Γιώργος Σιακαντάρης είναι Διδάκτωρ Κοινωνιολογίας, επιστημονικός διευθυντής στο ΙΣΤΑΜΕ
Πολιτεια 2012 